Terapia schematów została opracowana przez Jeffreya Younga, który pierwotnie pracował w nurcie poznawczo-behawioralnym. Zauważył on, że choć szkoła Aarona Becka jest skuteczna u wielu osób, to nie każdemu pomaga przezwyciężyć zgłaszane trudności. Nie sprawdza się m.in. przy zaburzeniach osobowości, które pozostają głębiej zakorzenione. Ludzie, u których występują niewspierające zmiany charakterologiczne, nierzadko tkwią w samoutrwalającym się błędnym kole. Cechuje ich sztywność myślenia. Zdarza się, że nie potrafią współpracować z terapeutą, gdyż odzywa się ich nieufność. Terapia schematów sprawdza się przy zaburzeniach osobowości i z założenia jest długoterminowa, choć krótsza niż psychoanalityczna. Poznaj najczęściej wykorzystywane w niej metody.
Czym są schematy Younga?
Schematy Younga to mocno utrwalone wzorce, które zazwyczaj pochodzą z dzieciństwa. Każdy od najmłodszych lat usiłuje zrozumieć prawa rządzące światem. Pomagają mu w tym opiekunowie, których obserwuje. Niestety, czasem przekonania i działania są nieadekwatne i niewspierające.
Schemat to stałe wewnętrzne “oprogramowanie”, które obejmuje myśli, emocje, zachowania, reakcje fizjologiczne i relacje międzyludzkie. Uruchamia się automatycznie pod wpływem bodźców wewnętrznych i zewnętrznych, które nawiązują do dawnych wydarzeń. Widać w nich pewną analogię. Schematy mogą być wspierające, ale te, które opisał Young mają nieadaptacyjny charakter.
Jak powstaje wczesny nieadaptacyjny schemat? Podstawowe potrzeby emocjonalne, które zostały zaniedbane
Wczesny nieadaptacyjny schemat rodzi się wskutek deprywacji (zaniedbania) elementarnych potrzeb dziecka. Należą do nich:
- bezpieczne przywiązanie,
- autonomia,
- wolność wyrażania własnych potrzeb i emocji,
- spontaniczność i zabawa,
- realistyczne granice i samokontrola.
Jak niewspierające środowisko kształtuje zniekształcenia poznawcze?
U dzieci, które dorastają w niesprzyjającym środowisku, obserwuje się zniekształcenia poznawcze. Np. myślenie czarno-białe i błąd konfirmacji. Ich obraz siebie, relacji z innymi ludźmi i świata jest nieadekwatny. Nie odzwierciedla w pełni rzeczywistości.
Wrażliwość dyferencyjna a wpływ schematów na nasze życie
To, jak mocno działają i szkodzą nam schematy, zależy od naszej wrażliwości dyferencyjnej. Dzieci wysoko wrażliwe szczególnie potrzebują wspierającego środowiska, aby rozkwitnąć. Niestety, gdy zamiast niego napotykają na przemoc i obojętność rodziców, cierpią na tym bardziej niż ich koledzy o przeciętnej wrażliwości.
Procesy utrwalające nieadaptacyjne schematy
Young wyróżnił 3 procesy, które utrwalają nieadaptacyjne schematy. Są to odpowiednio:
- unikanie – staramy się wówczas wystrzegać sytuacji, które mogą uruchamiać nasz wczesny nieadaptacyjny schemat. Chronimy się w ten sposób przed bólem psychicznym. Np. nie wchodzimy w żadne bliskie relacje,
- poddanie – nie walczymy z wczesnym nieadaptacyjnym schematem, lecz mu ulegamy. Np. wchodzimy w związki z osobami, które krzywdzą nas tak samo jak nasi rodzice. Nieustannie krytykują i zaniedbują nasze potrzeby emocjonalne,
- nadmierna kompensacja – staramy się postępować na przekór schematowi. Jeśli rodzice nas krytykowali, to chcemy im udowodnić, że nie mieli racji. Dążymy do uzyskania wysokiej pozycji zawodowej. Chwalimy się swoimi sukcesami.
Czym są tryby radzenia sobie w terapii schematów?
Tryby radzenia sobie to mechanizmy, które uruchamiają się w danej chwili i pomagają nam jakoś uporać się ze schematem. Np. tryb odłączonego obrońcy sprawia, że zaprzeczamy niepokojowi, który pojawił się, gdy partner nie odebrał naszego telefonu (schemat opuszczenia).
Istnieją 4 główne tryby radzenia sobie:
- tryby dziecięce,
- nieadaptacyjne tryby rodzicielskie,
- nieadaptacyjne tryby radzenia sobie,
- zdrowy dorosły.
Zdrowy dorosły – dlaczego warto wzmocnić jego pozycję?
Terapia schematów ma na celu wzmocnienie zdrowego dorosłego, aby ten zaopiekował się naszym wewnętrznym dzieckiem, gdy uruchomią się schematy. Zapewnił mu ukojenie, współczucie, zrozumienie i życzliwość, którego zabrakło w naszym domu rodzinnym.
Relacja terapeutyczna jako czynnik uzdrawiający w terapii schematów
Kluczową rolę w procesie zdrowienia odgrywa relacja terapeutyczna, dlatego ważne jest, abyśmy wybrali specjalistę, który wzbudza nasze zaufanie. Terapia schematów reprezentuje podejście integratywne. Korzysta z narzędzi innych szkół terapeutycznych, w tym m.in. z:
- Gestalt,
- relacji z obiektem,
- terapii poznawczo-behawioralnej,
- terapii psychodynamicznej,
- teorii przywiązania,
- konstruktywizmu,
- terapii psychoanalitycznej.
Dziecko, którego potrzeby nie zostają zaspokojone, bardzo często winę przypisuje sobie. Obserwuje się tutaj mechanizm obrony rodziców. Staramy się nie myśleć o nich źle, bo od nich zależy nasze przeżycie, dlatego dostrajamy się do nich, aby nie utracić ich zainteresowania. Niestety w dorosłym życiu wciąż wierzymy we własną wadliwość i nieprawdziwe komunikaty swoich opiekunów. W przezwyciężeniu trudnych doświadczeń pomóc może relacja terapeutyczna.
Ograniczone powtórne rodzicielstwo – na czym polega?
W terapii schematów stosuje się ograniczone powtórne rodzicielstwo. Specjalista wchodzi w postać zdrowego dorosłego, który stara się empatycznie odpowiedzieć na potrzeby pacjenta i je zaspokoić. Nie przekracza granic fizycznych, ale np. może udzielić wsparcia, mówiąc mu, że jest w porządku i to jego rodzic zachował się niewłaściwie. W ten sposób terapeuta zaspokaja potrzebę bezpiecznego przywiązania swojego pacjenta i uprawomocnienia jego emocji.
Terapia schematów i empatyczna konfrontacja
Ważnym elementem terapii schematów jest empatyczna konfrontacja. Polega ona na tym, że specjalista obserwuje wypowiedzi i sygnały niewerbalne pacjenta. Może mu na chwilę przerwać, aby powiedzieć, że właśnie uruchomił się tryb odłączonego obrońcy. Dawniej był on bardzo potrzebny, gdyż pomógł mu przetrwać w niesprzyjającym środowisku. Dziś jednak bardziej mu szkodzi.
Jak wygląda praca z krzesłami?
Praca z krzesłami to metoda, która została zaczerpnięta z Gestalt. Opracował ją Perls. Polega ona na tym, że pacjent zmienia krzesła, gdy uruchamiają się jego różne tryby. Na jednym przemawia z pozycji krytycznego rodzica, na drugim z wrażliwego dziecka itp. Pomaga to wychwycić i zdefiniować różne tryby radzenia sobie. Ponadto przekazuje dobre wzorce. Początkowo to terapeuta wypowiada się jako zdrowy dorosły, a później robi to sam pacjent.
Co daje pacjentowi reskrypcja wyobrażeniowa?
Reskrypcja wyobrażeniowa polega na powrocie do wydarzeń z przeszłości. Pacjent opowiada o nich tak, jakby się właśnie rozgrywały. Nie dochodzi jednak do najbardziej bolesnego punktu kulminacyjnego, bo do akcji wchodzi terapeuta w roli zdrowego dorosłego. Np. zabiera bite dziecko do cioci jako pracownik opieki społecznej. Nie ma przy tym znaczenia, że sam proces zachodzi wyłącznie w wyobraźni, bo przynosi pacjentowi ukojenie.
Magdalena Kukurowska – copywriterka psychologiczna z wieloletnim stażem, która z zainteresowaniem zgłębia motywy ludzkich zachowań.
Bibliografia:
- Heath G., Startup H.; Kreatywne metody w terapii schematów; Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2023
- Young J.E., Klosko J.S., Weishaar M.E.; Terapia schematów: przewodnik praktyka; Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2019
